De O.B.A.S.   en   De Schrans

Onderlinge Brand Assurantie Sociëteit

Schrans 57 - 59

Huizum

Leeuwarden


Zicht op Leeuwarden vanuit het zuiden door Lodovico Guicciardini in 1617.

De Schrans als zuidelijke invalsweg van de stad Leeuwarden. Het tracé van de oude oostelijke Middelzee-dijk.

Het verdedigingswerk bij de Wirdumerpoort (in het midden) heeft vijf hoeken en heet daarom een schans.
Schans en schrans betekenden hetzelfde. De naam van de Schrans is waarschijnlijk afgeleid van deze Wirdumerpoort-schans.

Het stadsplan van Leeuwarden uit 1622, getekend door Pieter Feddes in opdracht van het stadsbestuur.

De vestingwerken zijn niet allemaal uitgevoerd zoals ze hier getekend zijn

Onderaan is de Wirdummerpoort te zien.

Ets uit de 17de eeuw met weer een aanzicht vanuit het zuiden op Leeuwarden.


Koper gravure van Caspar Merian uit 1654.

Ets uit circa 1702. De mensen lopen over de Schrans van en naar Leeuwarden.

Vanuit het zuiden kwam men Leeuwarden binnen via de Wirdumerpoort.

Meer plaatjes van de Wirdummerpoort vindt u hier.

Westelijk (links) van de Schrans was vroeger de Middelzee. Dat was na inpoldering dus nieuw land.
Het land aan de oostelijke kant was dus oud land. Hiervan komen de namen Nijlân en Aldlân (nieuwland en oudland).
Het nieuwe land bevat veel zeeklei en is dus vruchtbare grond.
Het verdedigingswerk, de schans voor de Wirdumerpoort, staat ook op deze oudste kaart van Leeuwarden

uit de tijd van de Spaanse overheersing, getekend door Jacob van Deventer omstreeks 1560.

Rechts loopt de Potmarge. Dit riviertje stroomde vroege in de Middelzee.

Het nieuwe land werd genoemd naar het dorp waar het bij hoorde.

De Middelzee reikte ooit tot Sneek en Bolsward. De stad Sneek is ontstaan op de zuidelijke Middelzeedijk.

De Schrans en de Bredyk vormden de oostelijke buitendijk van de Middelzee ten zuiden van Leeuwarden.

De Huizumerlaan was oorspronkelijk de verbinding van het oude dorp Huizum met de zee.

Het Bildt is ontstaan door het laatste stuk Middelzee in te polderen in de 16de en 17de eeuw.

Deze reconstructiekaart is getekend door P.Brouwer en Wopke Eekhoff in 1834 .

In de Franse tijd, na 1800, werd dit minuutplan van de Schrans getekend. Links een detail van rechts.

Schets uit 1847 van de destijdse bebouwing aan de Schrans.
Linksboven de oude boerderij Dekema-state (D.S.).
Op de hoek van de Huizumerlaan de buitenplaats Sixma-state met tuin (S.).

De Schrans is in 1906 nog een rustige, landelijke weg.

Al in 1650 begon de ontwikkeling tot winkelstraat, buiten de Leeuwarder stadsgrenzen.
Zilversmeden en slagers konden hier gevestigd de kosten van de stadsgilden ontgaan,
net als op het Vliet. Dit was de stadsbestuurders een doorn in het oog.
Vanaf 1900 ontwikkelden de Schrans en Huizum zich tot een voorstad van Leeuwarden.

Een zijtak van de Potmarge, de Wijnhorsterzijlsloot vormde de grens tussen Leeuwarden (links) en Huizum (rechts).

Deze foto is omstreeks 1900 genomen door fotograaf G.Rommerts, staande op het Stenen Pypke
aan het begin van de Schrans, kijkend naar het oosten. Dit is nu ten noorden van het Randstad Uitzendburo kantoor.
De Potmarge stroomde hier vroeger via een sluisje (Wijnhorsterzijl) (zijl=sluis) in de Middelzee.
Het Stenen Pypke werd in 1616 gebouwd door de rijke landheer Georg van Burmania.
Hiermee overbrugde hij een bevaarbare sloot die vanaf de Potmarge langs de huidige Hollanderdijk liep.
Daarvoor lag er waarschijnlijk een eenvoudige brug op deze plek en nog eerder het sluisje.

Flaneren op de Schrans in 1895.

Hoek Schrans-Huizumerlaan, in 1902, gezien vanuit de Verlengde Schrans. Rechts de Huizumerlaan.
In dit hoekkpand is sinds 10 mei 2010 tandartspraktijk Hans Scholtanus gevestigd.

De Schrans richting spoorwegovergang

De Schrans rond 1920 richting spoorwegovergang met links het oude gemeentehuis van Leeuwarderadeel.

De Schrans in zuidelijke richting gezien.

Blik op de Schrans vanaf de Verlengde Schrans.

De Schrans in 1913 vanuit de Verlengde Schrans gezien met rechts de Huizumerlaan.

Zelfde positie, meer naar links gezien. Hoek Schrans-Carel van Manderstraat.
Hier is nu de Expert gevestigd .

O.B.A.S. betekent Onderlinge Brand-Assurantie-Sociëteit.

Deze onderlinge brandverzekering voor Leeuwarderadeel, Idaarderadeel, Rouwerderhem en Baarderadeel

was opgericht in 1815 te Wirdum op initiatief van P.J. van Beyma en Doeke W. Hellema, beiden te Wirdum.

Het werkgebied van de OBAS

Met name de brandschade door hooibroei, die vaak complete boerderijen in de as legde,

was een motivatie tot de oprichting van deze onderlinge verzekering.

In 1889 werd het kantoor overgebracht naar Huizum, naar de woning aan de Schrans van

de toenmalige boekhouder W. Kuipers (dat is nu Schrans 87-89, slagerij Bras).

Vanaf 1919 werd de OBAS elders aan de Schrans gevestigd, op nummer 59 (destijds nummer D31).

De boekhouder, W. Kuipers trok in de bovenwoning.

De Schrans was nog groen en rustig in de 'roaring twenties'.

Het verzekerd kapitaal van de OBAS nam in deze periode van economische groei sterk toe.

In 1925 ontstond behoefte aan een groter kantoor met een bestuurskamer en een betonnen kluis.

Het buurpand op nummer 57 van behanger/stoffeerder J.C. Ultzen kon worden aangekocht

om de uitbreiding mogelijk te maken.
Destijds groeiden bedrijven nog organisch rustig en spoten niet meteen als kantoortorens met vele onverhuurde etages de hemel in.

De bouwtekening uit 1926 van het kantoor met bovenwoning aan de Schrans en een schiphuis aan de Potmarge.

Voor het ontwerp tekenden de bekende Leeuwarder architect H.H. Kramer en zijn collega J. Gros,

op 15 februari 1926. Het kantoor werd uitgebreid met Schans 57. Een nieuwe voorgevel verbindt de twee panden.

De traditionalistische en degelijke bouwstijl stralen de betrouwbaarheid en degelijkheid uit van de brandverzekering.

De woning werd bewoond door de boekhouder van de O.B.A.S., de heer W. Kuipers. Later mocht de boekhouder zich directeur noemen.

De verbouwing van 1926, waarbij voor Schrans 57 en 59 een nieuwe gevel gebouwd wordt.

De steiger en schutting zijn links op de foto te zien. De bomen waren al wat groter geworden.

In de depressie na 1929 daalde het verzekerd kapitaal weer.

De oostwand van de Schrans circa 1926.

De Schrans in 1935. De auto deed zijn intrede in het verkeer.

In het pand waar nu meubelzaak Jan de Jong zit, was destijds een Citroën garage gevestigd.

Rechts is het gemeentehuis van het vooroorlogs Leeuwarderadeel te zien.

Het nieuwe pand van de OBAS op 6 maart 1936 gefotografeerd door fotograaf H.A. Rollema.
De volledige naam van de verzekeringsmaatschappij staat bovenaan in de gevel in grote letters.

Huizum behoorde, net als Goutum, Wirdum en Swichum, tot de gemeente Leeuwarderadeel,

maar werd in 1944 door Duits bestuur bij Leeuwarden gevoegd.

Nu bestaat Leeuwarderadeel alleen nog uit het noordelijke deel en het gemeentehuis staat nu in Stiens.

Op deze foto is het oude gemeentehuis van Leeuwarderadeel aan de Schrans te zien vanuit het zuiden.

Gebrandschilderd glas in de voorgevel van het O.B.A.S. kantoor.

OBAS in het gebrandschilderd glas van de vergaderkamer, nu wachtkamer en gerestaureerd.

In 1926 werden de panden Schrans 57 en 59 samengevoegd, waardoor er deze vergaderkamer kon worden gerealiseerd.

Deze bestuurskamer is nu de wachtkamer van de praktijk. Het oude plafond is in 2003 zorgvuldig gerestaureerd.

Het gerestaureerde plafond siert de wachtkamer (2004).

Detail plafond: vuurspuwend monster (brandverzekeraar)

Detail plafond: waterspuwende vis

Het kantoorpersoneel aan het werk in 1940. De vensters kijken uit op de achtertuin.

De zelfde mensen vanuit een andere hoek gezien,

druk in de weer voor de foto voor het jubileumboek van de OBAS.

De fotograaf was de heer H.A. Rollema.

Plattegrond uit de oorlog, 1943. De gemeentegrens tussen Leeuwarden en Leeuwarderadeel is hierop aangegeven.

In de Tweede Wereldoorlog, tegen middernacht van 29 op 30 november 1944,

sloeg een verdwaalde Engelse vliegtuigbom een groot gat
in de oostelijke gevelwand van de Schrans.
De vlieger werd achterna gezeten door Duitse vliegtuigen en moest gewicht kwijt raken
en liet daarom zijn bom vallen. Die kwam helaas vlak achter de Schrans terecht.
Een jongetje van twee jaar kwam daarbij om het leven, omdat een stenen muur op hem viel .

Deze foto van 1950 laat het ontstane gat in de gevelwand goed zien.
Er staan in 1950 nog enkele bomen aan de Schrans.

In juni 1950 werd de Schrans verbeterd en sneuvelden de laatste bomen.

Hierboven een luchtfoto van de Royal Air Force uit 18 maart 1945.

In 1951 zijn de laatste bomen uit de Schrans verdwenen en waren er parkeervakken aangelegd.

Gelukkig kwamen de bomen terug bij de herinrichting van 2005.

In 1951 was het gat in de Schrans met een schutting dichtgetimmerd.

Deze foto is van 1955. Het gat is nooit weer echt opgevuld. Nu is er de doorgang naar het Potmargegebied.

In het pand waar nu de Petsplace zit, was destijds een VIVO kruidenier gevestigd, Schrans 55.

Grote reclame op het dak van het OBAS kantoorpand in 1954.

Fotograaf H.A. Rollema maakte deze foto op 15 juni 1954.
Op 1 januari 1956 ging directeur W. Kuipers met pensioen.
De heer Kuipers was vanaf 1919 directeur van de OBAS,
en vanaf de start in 1922 directeur van de OTOS
(Overeenkomst tot Onderlinge Steun tussen de Friese Onderlingen).
Hij werd bij de OBAS opgevolgd door de heer J. Fokma.

In 1961 is de situatie nog steeds hetzelfde.

Fotograaf H.A. Rollema.

In december 1962 was de noodapotheek van Talsma naast de VIVO kruidenier gevestigd.

In 1970, een blik vanuit de tuin van het vroegere gemeentehuis van Leeuwarderadeel,

gemaakt door de dienst stadsontwikkeling van Leeuwarden,

evenals de onderstaande twee foto's.

Schoenwinkel Kamsma is in 1885 in de Schrans gevestigd, en in 1903 verhuisd naar het pand op de foto hierboven.
De Kamsma's bleven hier actief in de schoenhandel tot 2010.
Rechts van het Kamsma pand is de tijdelijke bebouwing te zien in het gat in de gevelwand.

De Schrans was toen een drukke invalsweg waarlangs alle verkeer uit het zuiden de stad in kwam.

Vanuit de Raadhuisstraat gezien in 1970. DE O.B.A.S. lichtreclame staat nog op het dak.

Vanaf 1971 stond de naam OTOS boven de voordeur, en de OBAS lichtreclame was van het dak gehaald.

Op nummer 55 zat nog de VIVO kruidenier. Opticiën J. de Hoop was al gevestigd op nummer 61.

In 1986 zijn zowel de OBAS als de OTOS opgegaan in de Avéro.

Het panorama achter het pand, aan de Potmarge in 1980 bood destijds nog een rommelig aanzicht.

Hier is veel verbeterd in de loop der tijd.

Een luchtfoto uit 1982 toont de ruimte ten noorden van de Potmarge waar nu de Leeuwarder Courant is gevestigd.

In 1979 werd het pand verbouwd door de orthodontisten Steutel en De Groot.

Het werd een moderne orthodontiepraktijk. Deze foto hierboven is uit 1990, toen Van der Meulen toetrad tot de maatschap.

Voorjaar 2004. Van der Meulen heeft de Orthodontiepraktijk Leeuwarden in 2003 compleet vernieuwd.

De maartse winter van 2005. De traditionalistische gevel is gelukkig vrijwel ongeschonden gebleven

sinds de bouw in 1926!

Herfst 2007.

Deze spreuk, in de nieuwe stoep gebeiteld, relativeert het streven naar rechte gebitten achter de deur.

Sinds 19 augustus 2008 (foto) is de gevel weer voorzien van 9 klassieke markiezen.
De zon gaat er spontaan van schijnen!

De OBAS gaf ter gelegenheid van het 125 jarige bestaan een jubileumboek uit.
Enkele foto's die hierboven staan, staan ook in dat boek.
Het boek heet: OBAS - 125 jaar brandverzekering op onderlinge grondslag 1815-1940.

(Onderlinge Brand-Assuratie-Sociëteit, opgericht in 1815 te Wirdum.)

Z.pl, O.B.A.S. van 1815, 2 december 1940. 95 pp. geïllustreerd.

Veel informatie over de geschiedenis van de OBAS biedt onderstaande link:

De Avéro heeft bij het 100 jarig bestaan ook een gedenkboek uitgegeven:

Sporen en stippellijntjes
Avero verzekeringen Centraal Beheer
Auteurs: Drs. W. Velema en Drs. J. Dreijklufft
Walburg Pers Zutphen, Naarden 1993

Wilt u meer lezen en zien over de historie van de Schrans,

dan breng ik u onder de aandacht het recent verschenen rijk geïllustreerde boek

van de hand van Johan Dalstra: De Schrans, 'een historische beschrijving'